ملا علی قوشچی
قوشچی سمرقندی، علاءالدین علی
- ملیت: ایرانی
- قرن: ۹ (وفات: ۸۷۹ ق)
عالم، منجم، مفسر، محقق، متکلم، مدرس و ریاضیدان. معروف به ملا على قوشچى و فاضل قوشچى. چون در نوجوانى مرغ‌بان سلطان الغ‌بیگ و موظف به حفظ مرغان شکارى او بود به قوشچى مشهور شد. اصل و زادگاهش سمرقند بود. در آنجا اغلب علوم متداول از جمله هئیت و ریاضیات را از قاضى‌زاده‌ى رومى و الغ‌بیگ بن شاهرخ گورکانى فراگرفت.
او سپس به کرمان رفت و بعد از تکمیل تحصیلات علمى‌اش به سمرقند بازگشت و به ارائه «رساله فى حل اشکال القمر» مشتمل بر حل بعض جهات اشکال قمرى که از زمانهاى قدیم مبهم و حل نشده باقى مانده بود دوباره به الغ‌بیگ نزدیک شد. وى از تقرب بسیارى که در نزد سلطان الغ‌بیگ داشت به فرزندى وى مخاطب بود. سلطان الغ‌بیگ وى را به تکمیل رصدخانه‌اى که در سمرقند تأسیس کرده بود واداشت و «زیج الغ‌بیگى» یا «زیج جدید» را که غیاث‌الدین جمشید و قاضى‌زاده‌ى رومى قبل از وى متصدى این امر بودند و قبل از مرگ نتوانستند به اتمام برسانند، با نام «سلم السماء» که شرح «زیج الغ‌بیگ» است به اتمام رسانید.
بعد از مرگ میرزا الغ‌بیگ عازم حج شد و در تبریز مورد توجه اوزون حسن از حکمرانان آق قویونلو قرار گرفت و بارى عقد مصالحه اوزون حسن و سلطان محمدخان ثانى عثمانى به استانبول رفت و پس از انجام وظیفه به تبریز بازگشت و به درخواست سلطان محمد فاتح به استانبول رفت و در آنجا ساکن شد و «الرساله محمدیه» در علم حساب به عربى را به نام همین پادشاه نوشت و بعدها به مدرسى مدرسه‌ى ایاصوفیا منسوب شد. او در استانبول درگذشت و در جوار قبر ابوایوب انصارى دفن شد.
از دیگر آثار وى: حاشیه بر «شرح کشاف تفتازانى» در تفسیر؛ شرح «تجرید الکلام» خواجه نصیر طوسى که به «شرح جدید» نیز معروف است؛ «العنقود الزواهر فى نظم الجواهر» در علم صرف؛ «محبوب الحمائل فى کشف المسائل»؛ «الرساله الفتحیه»، در علم هئیت به عربى که آن را به نام فتح‌السلطان نامگذارى کرد؛ «رساله فى علم الهیئه» به فارسى، معروف به «هیئت فارسى» از کتب درسى علم هئیت؛ «تفسیر الزهراوین» سوره بقره و سوره آل عمران؛ «رساله فى الحمد»؛ «میزان الحساب» در علم حساب به فارسى.
منابع
- انجمن مفاخر فرهنگی، اثرآفرینان، ج4، ص374.